شناخت نامه نشریات عشایری

شناخت نامه  نشریات  عشایری

یوسف نیک فام [1]

      نشریات همواره از اهمیت و جایگاه والایی در جامعه رسانه ای و وسایل ارتباط جمعی برخوردار بوده اند. چاپ نشریاتی که به طور جدی و تخصصی به خواسته ها و نیازهای یک جامعه بپردازد، از ضروریاتی است که رهاورد آن جامعه­ ای پویا و سرزنده است. 

 عشایر در بین نشریات و جراید منتشره در کشور چه سهمی را به خود اختصاص داده اند؟ جامعه­ نشریاتی کشور چه میزان به عشایر اهمیت داده و به انعکاس اخبار و گزارشهای مرتبط با زندگی عشایر غیور کشور می پردازند؟ آیا نشریات کشور به تمامی ظرفیتها و قابلیتهای این جامعه پرداخته اند؟

 در این نوشتار، اولین بار نشریاتی را که تاکنون در عرصه مطبوعاتی کشور در ارتباط با عشایر منتشر شده است، معرفی و برای آشنایی با آنها به طور خلاصه­ به چگونگی انتشار آنها پرداخته شده است.

جا دارد از مساعدت جناب آقای یونس اصغری و جناب آقای مصطفی احمدیان، روسای وقت اداره روابط عمومی سازمان امور عشایر ایران و نیز جناب آقای علیرضا رحیمی، کارشناس آن اداره، که امکان جستجو در منابع مکتوب را برای نگارنده میسر کردند، سپاس و قدردانی شود.

******

«کوچ» (انتشارات اتحادیه مرکزی تعاونیهای ایران):

اولین شماره­ فصلنامه کوچ در قطع جیبی زیر نظر «محمد اولیائی» در پاییز 1361 در 136 صفحه به شمارگان 6000 نسخه منتشر شد. در نخستین شماره در خصوص رویکرد نشریه چنین نوشته شده است:«نخستین شماره مجموعه کوچ درباره ویژگیهای فرهنگی، هنری، اجتماعی و اقتصادی عشایر ایران به دلیل اعتبار بخشیدن به این قشر جامعه و مطرح نمودن مشکلات و ارائه راه حلهای مناسب در رفع نارسائیهای آنها با همه کاستیها و مشکلاتمان به دلیل شروع کار ارائه شد... .»

در شماره اول به ترتیب این مطالب را می خوانیم: پیشگفتار-تاریخچه ایلات و عشایر ایران-پزشکی عامیانه در ایلات ایران-قلمرو ایلی-صنایع دستی در عشایر ایران-ترکمنهای ساکن ایران- سیاه چادر-پوشاک در ایلات میلان و شکاک-تقسیم کار در میان عشایر-یک قصه از زندگی عشایر (قصه گرگعلی)-شعری به زبان لری ممسنی-جدول-ایلات کرمان.

 شماره­ دوم کوچ در قطع رقعی در بهار سال 1362 به شمارگان 5000 جلد با مدیر مسئولی«محمد رضا نصیری» به چاپ رسیده است. در شماره­ دوم به ترتیب این مطالب به چاپ رسیده است: پیشگفتار-عشایر در چهارمین سالگرد انقلاب اسلامی ایران-در باب عشایر ایران-تعاونی عشایری-خانواده در میان ترکمنها-قالی و ترکمن-نگاهی به باورها و مراسم عزاداری در ایل کلهر-عزاداری ماه محرم، مراسم تعزیه، نذورات و مراسم عید قربان در ایل ممسنی-دامداری در ایلات کرمان-تاریخچه اسکان-قوت روزانه در ایلات بختیاری-غرب خونه-مجملی بر فهرست منابع و ماخذ فارسی عشایر ایران-قصه­ها و طنز-نامه­ ها-جدول عشایری-مختصات ایلات سیستان و بلوچستان.

یادآوری می­ شود نام هیچ یک از نویسندگان مقالات در هر دو شماره از فصلنامه درج نشده است و فصلنامه تنها در 2 شماره منتشر و سپس انتشار  آن متوقف شد.

«ذخایر انقلاب»:

نام فصلنامه بر اساس سخن حضرت امام خمینی(ره) و ملهم از کلام «عشایر ذخایر انقلابند» سرچشمه گرفته است. در بخشی از سرمقاله شماره اول در خصوص رویکرد و خط مشی نشریه چنین نوشته شده است: «... اولین شماره فصلنامه ذخائر انقلاب منتشر می گردد؛ با این امید که گامی هر چند کوچک برداشته و از این راه هدیه ای ناچیز در انجام رسالتی بزرگ و امانتی عظیم به این سلحشور مردان و شیرزنان تاریخ و نیز علاقه ­مندان و پژوهشگران این جامعه گمنام ولی پر ارزش تقدیم نماییم.»

 اولین شماره فصلنامه عشایری ذخایر انقلاب(علمی فرهنگی) در زمستان 1366  به چاپ رسید. این فصلنامه از دیرپاترین نشریات در حیطه عشایری است. سازمان امور عشایر ایران ناشر این فصلنامه است و تاکنون 54 شماره از آن به طبع رسیده است. مدیر مسئول آن تا شماره 19 علی قنبری، از شماره 20 تا 28 جهانشاه صدیق، از شماره 29 تا 47 علی اکبری و از شماره 48 به بعد نیز جهانشاه صدیق بوده است که همگی از روسای سازمان امور عشایر ایران بوده ­اند. مدیر داخلی فصلنامه تا شماره 8 کیانوش کیانی هفت لنگ، دو شماره 9 و 10 حسن عباسی معروفان، از شماره 11 تا 19 داراب رئیسی بختیاری بوده است. از شماره 20 عنوان مدیر داخلی به سردبیری تغییر یافته است. سردبیری از شماره 20  تا شماره 28 به سید ابراهیم موسوی نژاد و از شماره 29 تا 56 به کیانوش کیانی هفت لنگ محول شده است. از شماره 31 به بعد علاوه بر سردبیری عنوان مدیر داخلی افزوده شده و یونس اصغری، مدیر روابط عمومی سازمان به این سمت گمارده شده است. هم اکنون سردبیر فصلنامه مهندس محمدرضا میرامینی و مدیر داخلی مهندس علی اسفندیاری است.

در شماره اول فصلنامه با 160 صفحه در قطع رقعی با شمارگان 4000 نسخه به ترتیب این مطالب را می خوانیم: سرمقاله-عشایر در کلام امام-مبارزات عشایر در گذر تاریخ(مبارزات عشایر لرستان)-بررسی وضعیت کوچ در عشایر کهکیلویه و بویر احمد-تحقیقات عشایری( نظری به عشایر چادر نشین و بادیه نشین جازموریان- کلیاتی پیرامون صنایع دستی روستایی و عشایری-زمینه تغییرات و گرایشها در ایل بختیاری-بررسی بیماریهای مشترک انسان و دام)-فرهنگ، هنر و ادبیات عشایر( نگرشی بر فرهنگ عشایر بلوچستان-شکار در فرهنگ و ادبیات ایل بختیاری-شعر)-همراه با عشایر-عشایر، جبهه و جهاد-یادواره شهید-پیامها-عکسها و سندها-اخبار و رویدادها-معرفی کتاب(عشایر از دیدگاه امام-فنون کوچ نشینان بختیاری)

   در زمستان 1383 تنها ویژه نامه فصلنامه دخائر انقلاب زیر نظر محمد کریمی ویژه دیدار اعضای مجمع ملی معتمدین ایلات و عشایر ایران با رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام منتشر شد که حاوی سخنان رییس مجمع، نمایندگان مجلس، معتمدین ایلات و عشایر و برخی از پژوهشگران عشایری است.                                                                                                                                         

«مسافران طبیعت»:

خبرنامه سازمان امور عشایر ایران با نام مسافران طبیعت با صاحب امتیازی روابط عمومی سازمان امور عشایر ایران و با حمایت اتحادیه مرکزی تعاونیهای عشایری کشور و مدیر مسئولی یونس اصغری، سردبیری اکبر فروزش و مدیر داخلی علیرضا رحیمی از سال 1381 شروع به انتشار کرد. پیش شماره اول آن آبان و آذر 1381، پیش شماره دوم دی ماه 1381و پیش شماره سوم در بهمن و اسفند 1381 به چاپ رسید.

شماره اول نشریه در فروردین 1382در هشت صفحه منتشر شد که در صفحه دوم در ستون یادداشت، مدیر مسئول آن درباره انتشار آن چنین می نگارد:« ... هدف انتشار خبرنامه، انعکاس اخبار و رویدادهای جامعه عشایری، ادارات امور عشایر و شبکه تعاونیهای عشایری به مسئولین؛ همچنین رساندن پیام مسئولین و دست اندرکاران امور عشایر به جامعه عشایری می باشد... »  هر شماره از نشریه به اخبار و گزارشات مرتبط با ستاد سازمان امور عشایر ایران، ادارات استانی و اتحادیه های عشایری کشور اختصاص دارد.

از خبرنامه مسافران طبیعت تاکنون 54 شماره به چاپ رسیده است.

«قبایل»:

شماره اول ماهنامه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، معلومات عمومی قبایل با مدیر مسئولی علیرضا خواجه در 60 صفحه در مهرماه 1383 منتشر شد. سردبیر آن عبدالحمید فقیه نصیری، مدیر داخلی معصومه موسوی ویشکا سوقه و هیات تحریریه نیز عموماً از مدیران سازمان امور عشایر ایران بوده است. این ماهنامه تنها در3 شماره به چاپ رسید و انتشار آن متوقف شد. شماره دوم و سوم آن پس از یک سال وقفه در اسفند 1384 در یک مجلد منتشر شد.

مدیر مسئول قبایل در شماره اول در سرمقاله به ضرورت شناخت قبایل ایران می پردازد و در ادامه به ترتیب این مطالب را می خوانیم: یادداشت سردبیر(از کدام زاویه)-سازمان امور عشایری ایران باید مستقل عمل کند(گفت و گو با سید رحیم مشیری عضو هیات علمی دانشگاه تهران)-گزارش استانی(فعالیتهای اتحادیه عشایری لرستان)-جاذبه­ های گردشگری ایران(استان لرستان)-تعاونیهای عشایری، مشکلات و راهکارها-همزمانی فحلی در گوسفند با استفاده از کرونوجست-هاری بیماری مشترک بین انسان و حیوان-رفتارهای غیرطبیعی اسب و راههای درمان-بیشتر بدانیم-استقبال از ماه مبارک رمضان در فرهنگ مردم-مثلها و متلها(مثلهای الیکایی)-شعر ایل-از ایلهای ایرانی چه می دانیم (بختیاریها)-معرفی کتاب(مهاجرت و اسکان عشایر)-اخبار-جدول-اطلاعات بازار علوفه-خلاصه رئوس مطالب مهم نشریه به انگلیسی-شناسنامه مجله به انگلیسی.

«کوچ»:

آغاز انتشار فصلنامه خبری، آموزشی، اطلاع رسانی دفتر آموزش و پرورش عشایر کشور با نام کوچ در سال 1383 بوده است. مدیر مسئول آن مدیر کل آموزش و پرورش عشایر کشور لطف اله عباسی سروک و سردبیر سید علی اکبر تقویان سادات بود. مدیر مسئول درباره انتشار آن در سخن آغازین اولین شماره چنین می نگارد:« ... انتشار این نشریه فرصت مناسبی را جهت معرفی مسائل، مشکلات، تنگناها و توانمندیهای عشایر در ابعاد مختلف فراهم ساخته است. لذا انتظار می­رود نویسندگان، پژوهشگران، اهل قلم، اندیشمندان، فرهنگیان، دانشجویان، دانش آموزان و همه دلسوزان جامعه عشایری، جهت معرفی صحیح این جامعه و شناساندن پتانسیلها و توانانی­ آن، چه در زمینه آموزش و پرورش و چه در زمینه فرهنگ، هنر و ادبیات سعی خویش را به کار گیرند و از تمامی ظرفیتهای این فصلنامه در جهت ارتقای شاخصهای توسعه زندگی جامعه عشایری استفاده نمایند... .»

 شماره اول کوچ در  بهار 1383 منتشر شد و در این شماره به ترتیب این مطالب را می خوانیم: سخن آغازین-قرن 21 قرن تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات-طراحی مدل نظام آموزشی مدیر معلم آموزشگاههای سیار و نیمه سیار دوره ابتدایی عشایر ایران-مناسبترین سیستم یاددهی برای دانش آموزان عشایر-معرفی ایلات عشایر-جهت گیری، سیاستها و راهبردهای سال 1383 دفتر آموزش و پرورش عشایر کشور-نقش ادبیات کودک در رشد و خلاقیت-تربیت اسلامی در کلام امام خمینی(ر ه)-آشنایی با صنایع دستی عشایر(دستبافته ها سفیران فرهنگی عشایر کهکیلویه و بویر احمد)-نسیم کوچ(اشعار)-ساکنان اولیه سرزمین لرستان باستان-گفت و گو با مسئول نمایندگی آموزش عشایری منطقه رابر کرمان-معرفی طرحهای دفتر آموزش و پرورش عشایر کشور-خبر و گزارش-کوچ باغ خاطره.

 آخرین شماره  فصلنامه ، شماره 12 در تابستان و پاییز 1386  منتشر شده است.

«سخن ایل (ائل سوزو)»:

فصلنامه سخن ایل به دو زبان فارسی و ترکی در قطع رحلی در شیراز  با توزیع سراسری منتشر می شود و اغلب مطالب آن درباره ایل قشقایی است. مدیر مسئول و صاحب امتیاز آن منوچهر کیانی است  شماره اول آن در سال 1384 به چاپ رسیده و تاکنون 7 شماره از آن منتشر شده است.

 «ورزش روستا»:

ماهنامه داخلی ورزش روستا به همت فدراسیون روستایی و عشایری از سال 1387 با مدیر مسئولی غلامرضا جعفری و سردبیری محمد ذوقی منتشر می شود. این ماهنامه در 8 صفحه به اخبار و گزارشهای مربوط به فعالیتهای ورزشی روستاییان و عشایر کشور می پردازد.

 «نشریات داخلی عشایر استانها»:

برخی از استانهای عشایری کشور به صورت گاهنامه نشریات داخلی منتشر می کنند. در این نشریات عموماً به اخبار و اقدامات مربوط به عشایر در استان پرداخته می­ شود.

پیام عشایر با توزیع محلی، نشریه داخلی اداره کل امور عشایر استان سیستان و بلوچستان است. این نشریه انتشار خود را از سال 1386 آغاز کرد که هم اکنون منتشر نمی­ شود.

نشریه داخلی اداره کل امور عشایر استان آذربایجان شرقی نیز پیام عشایر نام دارد که هم اکنون منتشر نمی شود.

ایلراه نشریه داخلی اداره کل امور عشایر استان خراسان شمالی است که از سال 1388 منتشر شد که هم اکنون منتشر نمی شود.