اخبار > سرشماری جدید فرصتی برای برنامه ریزی بهتر برای جامعه عشایری

یادداشت - علیرضا رحیمی- * بدون تردید آمار مبنای سیاستگذاری و برنامه ریزی در کشور است. خوشبختانه پس از 12 سال، با همکاری مشترک سازمان امور عشایر ایران و مرکز آمار ایران، جامعه عشایری کشور مورد سرشماری قرار گرفتند و نتایج اولین سرشماری ثبتی مبنای عشایر کوچنده کشور در روز پنجشنبه اول آبان ماه 1399 همزمان با "روز ملی آمار و برنامه ریزی" با حضور مسئولین کشوری رونمایی و اعلام شد. سرشماری که این بار بدون نیاز به حضور در چادرهای عشایری و مراجعه چهره چهره به افراد انجام شد؛ کار بزرگی بود که به گفته مسئولین دو سازمان با صرفه جویی 28 میلیارد تومانی، کمتر از دو میلیارد تومان هزینه دربر داشت که این رقم معادل 6 درصد هزینه اجرای سرشماری به صورت سنتی است. این کار بزرگ که اولین تجربه کشور در سرشماری ثبتی مبنایی است به نام سازمان امور عشایر ایران، تشکلهای عشایری و جامعه عشایری کشور ثبت شده است.

این برای اولین بار است که سرشماری جمعیت عشایری کشور به صورت ثبتی مبنا انجام می شود. این سرشماری طی تفاهم نامه فی مابین سازمان امور عشایر ایران و مرکز آمار ایران از بهمن ماه 1397 آغاز شد. ۲۵۰ شرکت تعاونی و ۲۲ اتحادیه عشایری اطلاعات عشایر و خانوارهای آنان را در سامانه های راه اندازی شده  استانی ثبت و در نهایت این اطلاعات در یک سامانه مرکزی تجمیع شد. اولین سری داده ها برای راستی آزمایی و بررسی در زمستان ١٣٩٨ به مرکز آمار ایران ارسال و مورد بررسی، ارزیابی و راستی آزمایی قرار گرفت. کارشناسان مرکز آمار ایران طی فرایندی نسبت به بررسی داده ها بر اساس کد ملی و از طریق ارتباط با سایر پایگاه های اطلاعاتی همچون ثبت احوال، هدفمندی یارانه ها، امور مالیاتی کشور، تامین اجتماعی، بیمه سلامت، وزارات آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و... و همچنین پایگاه ه های اطلاعاتی موجود در مرکز آمار ایران، اقدام به بهبود داده های به دست آمده کردند.

بر اساس نتایح پایه این سرشماری، در مجموع جمعیت عشایر کوچنده کشور یک میلیون و 108 هزار و 640 هزار نفر در قالب 246 هزار و 45 خانوار است. تعداد 590 هزار و 759 نفر از این جمعیت را مردان و 517 هزار و 881 نفر را زنان عشایری تشکیل می دهند. طبق نتایج این آمار، در حال حاضر 1.4 درصد جمعیت کشور را عشایر کوچنده (که دارای سه ویژگی سلسله مراتب ایلی، اتکای معاش به دامداری، و جابحایی فصلی هستند) تشکیل می دهند که 29 درصد از دام سبک کشور را در اختیار دارند که نشان از سهم و ظرفیت ویژه این جامعه در تولیدات دامی و پروتئینی کشور است.

استان خوزستان با 31.689 خانوار (170.499 نفر)، استان کرمان با 28.923 خانوار (117.944 نفر)، فارس با 26.609 خانوار (112.893 نفر) و سیستان و بلوچستان با 25.923 خانوار (127.513 نفر) بیشترین جمعیت عشایری و استانهای قم با 289 خانوار، قزوین با 374 خانوار و زنجان با 554 خانوار کمترین جمعیت عشایری در دوره قشلاقی را دارا هستند.

در دوره ییلاقی نیز استان کرمان با 29.926 خانوار (121.871 نفر)، فارس با 24.247 خانوار (101.331 نفر)، چهارمحال و بختیاری با 22.923 خانوار (118.900 نفر) و سیستان و بلوچستان با 22.482 (117.596 نفر) بیشترین و استانهای قزوین با 383 خانوار، زنجان با 529 خانوار و البرز با 600 خانوار کمترین جمعیت را دارند. استانهای بوشهر و قم در دوره ییلاقی دارای جمعیت عشایری نمی باشند.

همچنین بر اساس نتایج این سرشماری، تعداد یک میلیون و 91 هزار و 857 نفر از جمعیت عشایری کشور یارانه دریافت می کنند، تعداد 943 هزار و 944 نفر دارای بیمه سلامت و 196 هزار و 922 نفر نیز عضو صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر هستند. بیشترین جمعیت عشایری نیز در میانگین سنی 20 تا 29 سال هم در زنان و هم در مردان ثبت شده است.

در نتایح پایه اعلام شده، استان کردستان تنها استانی است که آمار عشایر آن همچون سرشماری های پیشین صفر است. در خصوص بررسی حضور عشایر در استان کردستان، از سوی رئیس سازمان امور عشار در نشست مشترک با رئیس و مدیران مرکز آمار ایران، توصیه شده بود که بررسی های لازم صورت گیرد تا اگر عشایری در کردستان حضور دارند، سرشماری شوند تا از خدماتی که به عشایر ارائه می شود بهره مند شوند. اما ظاهرا اقلیم کردستان باید منتظر اقدامات بعدی در این خصوص باشد.

پیش از این، سه سرشماری رسمی در سال های 1366، 1377 و 1387 با همکاری مشترک سازمان امور عشایر و مرکز آمار ایران از عشایر کوچنده کشور انجام شده بود. در آخرین سرشماری در سال 1387، جمعیت عشایر کوچنده کشور یک میلیون و 186 هزار و 398 نفر در قالب 212 هزار و 772 خانوار، 104 ایل، 552 طایفه مستقل بوده است که حدود 1.5 درصد جمعیت کشور را تشکیل می دادند و ٣٠ درصد از دام سبک کشور را در اختیار داشتند.

کاهش هزینه ها در سرشماری ثبتی مبنا

از نکته های قابل توجه در سرشماری به شیوه ثبتی مبنا، صرفه جویی در هزینه ها، بهنگام و بروز رسانی آمارها در تواتر زمانی کوتاه‌تر و مناطق جغرافیایی کوچکتر است که به گفته رئیس مرکز آمار ایران در این نوع سرشماری ۹۰ درصد صرفه جویی نسبت به سرشماری سنتی و کلاسیک صورت می گیرد. بر همین اساس سرشماری ثبتی مبنای عشایر کوچنده کشور نیز با کمتر از دو میلیارد تومان هزینه انجام شد در صورتی که برای سرشماری میدانی و مراجعه به خانوارهای عشایری بیش از ٣٠ میلیارد تومان اعتبار نیاز بود.

سیدحمید پورمحمدی معاون اقتصادی و هماهنگی سازمان برنامه و بودجه کشور نیز در مراسم اعلام نتایج عشایر کوچنده کشور با اشاره به انجام موفق سرشماری ثبتی مبنایی عشایر کوچنده کشور و کاهش هزینه ها، بر انجام سرشماری روستاها و شهرها به شیوه ثبتی مبنا تاکید کرد. به گفته وی امروز کسانی قدرتمند هستند که به دیتاها و جزییات نظم یافته اطلاعات تسلط پیدا می کنند و اگر کشوری می‌خواهد برنامه‌ریزی کند باید قدرت داشته باشد و قدرتمند بودن نیز در داشتن آمار و اطلاعات است. 

در حال حاضر در آستانه تنظیم برنامه هفتم توسعه و بودجه سال 1400 کشور هستیم، بروز رسانی و اعلام نتایج آمار جدید جمعیت عشایری کشور برای سیاستگذاریها و برنامه ریزی های بهتر و موثرتر برای این قشر تولیدکننده از اهمیت ویژه ای برخوردار است چراکه آمار موجود عشایر مربوط به ١٢سال پیش بود و علاوه بر آن در برخی از استانها مشکلات و اختلافاتی در خصوص آمار و جمعیت عشایری استان وجود داشت که امیدواریم با سرشماری جدید این مشکلات نیز برطرف شده باشد.

اکنون که این سرشماری انجام و نتایج آن اعلام شده، امید می رود برنامه ریزان و سیاست گذاران در دفاع از حق و حقوق عشایر به خصوص در مجلس شورای اسلامی و در وضع قوانین برای ارتقای شاخص های توسعه در مناطق عشایری از جمله تامین آب، برق، راه، بهداشت و درمان، پوشش تلفن همراه و اینترنت که امروز با توجه به شرایط کرونایی و آموزشهای مجازی ضروری است برای عشایر و دانش آموزان عشایری فراهم شود، بیش از پیش تلاش و اقدام کنند؛ نکته ای که مهدی روشنفکر نایب رئیس فراکسیون عشایری و نماینده مردم یاسوج در مجلس شورای اسلامی نیز در مراسم رونمایی از  نتایج عشایر کوچنده کشور بر آن تاکید و اظهار امیدواری کرد انجام اولین سرشماری ثبتی و مبنایی از عشایر منجر به این شود که مشکلات عشایر که مظلوم و محجوب هستند بیشتر دیده شود و محرومیت‌های عشایر برطرف شود.

*رئیس روابط عمومی و امور بین الملل سازمان امور عشایر ایران.